Walka z dyskryminacją

         W Unii Europejskiej zakazana jest wszelka dyskrymi­nacja osób niepełnosprawnych. Pierwszym krokiem two­rzenia wszechstronnego prawa zakazującego dyskrymina­cji osób niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach ży­cia jest zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu (wprowadzo­ny na mocy dyrektywy Rady (2000/78/WE) z 27 listopada 2000 roku). W latach 2001 - 2006 realizowany jest także „Wspólnotowy program działań w celu zwalczania dyskry­minacji", który ma wspierać wszelkie inicjatywy mające na celu walkę z dyskryminacją różnych grup społecznych, także osób niepełnosprawnych. Polska planuje przystąpie­nie do programu w 2003 roku.
         Niezależnie od działań podejmowanych na poziomie Unii Europejskiej państwa członkowskie starają się two­rzyć własne ustawodawstwo antydyskryminacyjne. Najbar­dziej znaną europejską ustawą antydyskryminacyjną jest kompleksowa ustawa o dyskryminacji z powodu niepełno­sprawności (Disability Discrimination Act-DDA), przyję­ta w 1995 roku w Wielkiej Brytanii. Mniej wszechstronne ustawy przyjęła także Irlandia, Szwecja i Niemcy, a w Holandii i Hiszpanii trwają obecnie prace legislacyjne.

        Nie można odmówić człowiekowi przyjęcia do pracy tylko dlatego, że jest niepełnosprawny.

        Dyrektywa Rady z 27 listopada 2000 roku w sprawie ustanowienia ogólnych ram dla równego traktowania w zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (2000/78/WE) odnosi się do trzech rodzajów dyskryminacji: pośredniej, bezpo­średniej i molestowania (szykanowania). O dyskryminacji bezpośredniej mówimy wtedy, gdy człowiek jest traktowa­ny w sposób mniej korzystny tylko z powodu swojej niepeł­nosprawności. Dyskryminacja pośrednia zdarza się wów­czas, gdy pozornie neutralne przepisy, postanowienia czy praktyka mogłaby spowodować znalezienie się osoby po­siadającej jakiś szczególny rodzaj niepełnosprawności w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z innymi ludźmi. Na­tomiast molestowanie (szykanowanie) oznacza każde nie­pożądane zachowanie, które w zamiarze lub w skutku na­rusza godność osoby niepełnosprawnej lub stwarza zastra­szające, wrogie, poniżające, upokarzające lub obraźliwe sytuacje.

        Państwa członkowskie są zobowiązane do ustanowie­nia zasad sankcji za naruszenie krajowego prawa antydy­skryminacyjnego. Sankcje te mogą obejmować np. wypła­tę odszkodowania dla osoby, która padła ofiarą dyskrymi­nacji. Muszą być one skuteczne, proporcjonalne i zniechę­cające. Ciężar dowodu nie należy do osób poszkodowa­nych, lecz do osoby dyskryminującej. To pracodawca musi dowieść, że nie stosuje dyskryminacji. Na mocy dyrektywy pracodawcy są zobowiązani przed­sięwziąć odpowiednie środki, jeśli są potrzebne w poszcze­gólnych przypadkach, by umożliwić osobie niepełnospraw­nej dostęp do zatrudnienia, rozwój zawodowy czy przej­ście szkolenia, chyba że nakładałyby one na pracodawcę niewspółmierne ciężary.

        Oznacza to, że pracodawcy nie mogą odmówić zatru­dnienia lub awansu osobie niepełnosprawnej z tego powo­du, że wymaga to przystosowania stanowiska pracy (np. wykonanie podjazdu, zapewnienie specjalnego nadzoru, szkolenia czy indywidualnego wsparcia). Pracodawcy nie muszą podejmować takich kroków, jeśli nakładałyby one na nich niewspółmierny ciężar, ale gdy koszt dostosowa­nia jest wystarczająco rekompensowany środkami określo­nymi w krajowej polityce wobec niepełnosprawności, np. poprzez dotacje wypłacane pracodawcom, ciężar ten nie powinien być uważany za niewspółmierny. Kraje członkowskie Unii powinny wprowadzić nowe przepisy do końca 2003 roku, przy czym w zakresie odno­szącym się do niepełnosprawności — do 2006 roku. Także projekt nowelizacji Kodeksu Pracy, przyjęty przez Radę Ministrów 29 października 2002 roku, zawiera przepisy dostosowujące prawo polskie do postanowień Dyrektywy.

        Państwa członkowskie Unii prowadzą politykę, której celem jest zwiększenie zatrudnienie osób niepełnospraw­nych na otwartym rynku pracy. Tworzą w tym celu własne przepisy antydyskryminacyjne lub wprowadzają ustawo­wy obowiązek zatrudnienia w zakładach pracy określonej liczby niepełnosprawnych pracowników (tzw. system kwo­towy, który również istnieje w Polsce). Wszystkie państwa Unii Europejskiej stwarzają także oso­bom z niepełnosprawnością, które nie mogą sprostać wyma­ganiom otwartego rynku pracy, możliwość zatrudnienia na szczególnych warunkach w tzw. środowisku chronionym.

         Usuwanie barier środowiskowych uznaje się za klucz do równych szans osób niepełnosprawnych. Unia Europej­ska uznaje bariery środowiskowe za element bardziej utrudniający osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w ży­ciu społecznym niż ich ograniczenia wynikające z niepeł­nosprawności. Wspólnotowa Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z dnia 9 grudnia 1989 roku w punkcie 26 stwierdza: Wszystkie osoby niepełnosprawne, niezależnie od przyczyny i charakteru ich niepełnosprawności, muszą mieć prawo do konkretnych środków, mających na celu po­lepszenie ich społecznej i zawodowej integracji.

       W 2000 roku Komisja Europejska przedstawiła komuni­kat „Ku Europie bez barier dla osób z niepełnosprawnością", w którym zaprezentowała szeroką strategię zmierzającą do likwidacji wszelkich barier, np. społecznych, architektonicz­nych, utrudniających osobom niepełnosprawnym pełne ucze­stnictwo w życiu społecznym i korzystanie z ich praw. Co ciekawe, aż 97% mieszkańców Unii uważa, że nale­ży coś zrobić dla lepszej integracji osób niepełnospraw­nych ze społeczeństwem, a 93% jest za przeznaczeniem na ten cel większej ilości pieniędzy, szczególnie na usuwanie barier fizycznych. Obywatele Unii Europejskiej pytani o instytucje, które są najbardziej odpowiedzialne za popra­wę dostępu do otoczenia, na pierwszym miejscu wymie­niaj ą władze lokalne. Podejmowane działania dotyczą nie tylko wszelkiego ro­dzaju środków transportu (komunikacji autobusowej, kolejo­wej , morskiej, lotniczej) i znoszenia barier architektonicznych, ale także dostępu do informacji i nowych technologii. Przedruk z opracowania " Osoby Niepełnosprawne w Unii Europejskiej", Urząd Komitetu Integracji Europej­skiej, W-wa 2002.